تبیین طرح بهبود مستمر فضای حاکم بر نهادهای متکفل تربیت1
بسم الله الرحمن الرحیم
بروز طلاقهای قطعی یا عاطفی در جامعه ایران یکی از دغدغههای مردم و مسؤلین میباشد. کارشناسان خانواده در کشور برای کاهش آمار طلاق و افزایش ازدواج در جامعه، توصیههای فردی و اجتماعی خاصی دارند که در بسیاری از برنامههای تلویزیونی و اجتماعی صدا و سیما نیز این راه حل سرایت داشته و همواره به دنبال ساخت برنامههایی در این موضوع هستند. امّا به واقع بروز طلاق قطعی یا عاطفی در خانواده متأثر از عوامل درونی نوع رفتار والدین با هم و فرزندان و ... میباشد یا اینکه علّت اصلی بروز مشکل در خانواده پیش از آنکه به عوامل درونی آن مربوط باشد، علل دیگری دارد؟
نهاد خانواده به عنوان اولین سلول تشکیل جامعه و اولین و مؤثرترین محیط تربیت از نظر اسلام، بیش از آنکه از سوی عوامل درونی[1] دچار آسیب و تهدید باشد، از سوی عوامل بیرونی[2] مؤثر بر خانواده مورد تهدید قرار گرفته است، تأثیر عوامل بیرونی مؤثر بر خانواده نسبت به عوامل درونی به اندازهای ست که حتی اگر عوامل درونی مؤثر بر نهاد خانواده کنترل شود، امّا عوامل بیرونی مؤثر بر این خانواده رها شوند، معضلات فعلی خانواده حل نخواهد شد. نهاد خانواده از سوی عواملی همچون الگوی مصرف، تولید، آموزش و ... مورد تهدید قرار میگیرد. تأثیر یکی از عوامل یاد شده به تنهایی میتواند منشأ اکثر مشکلات مورد دغدغه مردم در عرصههای مختلف باشد، چه رسد به اینکه همه عوامل بیرونی به صورت یکپارچه برای تضعیف نهاد خانواده برنامهریزی کرده و این نهاد تأثیرگذار را تخریب نمایند.
الگوی تولید یک جامعه چگونه اقدام به تخریب نهاد خانواده میکند؟ برای تبیین چگونگی تأثیر الگوی تولید بر تضعیف و تخریب نهاد خانواده، ناچار به تبیین مثال ذیل هستم.
به تازگی دولت محترم قانونی را تحت عنوان «بهبود مستمر فضای حاکم بر کسب وکار» را به تصویب مجلس رسانده است، این قانون که در واقع گسترش اختیارات بخش خصوصی در حد قانونگذاری میباشد و به نظر می رسد در تضاد با مقدمه قانون اساسی[3] برخی اصول قانون اساسی[4] است. این قانون معتقد است همه قوانین کشور اعم از قوانین قضایی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی به عنوان عوامل مؤثر بر تولید و بهره وری کارگاههای تولیدی است، پس از آنجا که اقتصاد از نظر طراحان این لایحه اصل میباشد، جهتدهی همه قوانین کشور جهت بهبود فضای کسب و کار الزامیست[5]، به عنوان مثال قوه قضائیه در قوانین خود برای ثبت شرکت که در ایران به طور متوسط 3 الی 6 ماه به طول میانجامد باید تجدید نظر کرده و این مدت را به دو تا سه هفته کاهش دهد، زیرا یکی از عوامل مؤثر بر عدم رغبت سرمایهگذاری داخلی و خارجی، طولانی مدت بودن ثبت شرکت میباشد. یا اینکه این قانون از قوه مقننه خواستار تصویب قوانین حمایتی از سرمایهگذاران داخلی و خارجی و تهیه تسهیلات برای رونق بیشتر کسب و کار در جامعه میباشند.
همان طور که ملاحظه شد این نوع نگاه، رونق فضای کسب و کار را نه فقط در عوامل درونی مانند سرمایه، نیروی کار و ... بلکه بیشتر در عواملی همچون سیاست های تشویقی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و قوانین حمایتی منجر به سرمایهگذاری، میدانند. از نظر دین مبین اسلام نیز محور همه چیز حتی اقتصاد، سیاست و فرهنگ خانواده میباشد و خانواده را به عنوان اصلیترین نهاد تربیت انسان رشید و تکامل یافته است، از این رو «الگوی بهبود مستمر فضای حاکم بر نهادهای متکفل تربیت» به عنوان یک تئوری محوری در جامعه ایران باید مورد توجه قرار داده شود.
در این تئوری از عوامل بیرونی مؤثر بر نهاد خانواده به عنوان اصلیترین نهاد متکفل تربیت بحث شده است. چه آثار و عوامل بیرونی نهاد بسیار مهم خانواده را با تهدید و تضعیف روبرو ساخته است؟
قوانین مصوب در بخش تولید و الگوی تولید جامعه ایران که میتوان آن را متأثر از الگوی تولید جهانی دانست یکی از عواملی است که خواسته یا ناخواسته نهاد بسیار پر اهمیت خانواده را با چالشهای بسیاری روبرو ساخته است، به عنوان مثال براساس الگوی تولید صنعتی(مدرن) هیچ کارگاه یا کارخانه بزرگ تولیدی بدون اعتبارات ارزی و ریالی هنگفت راه نخواهد افتاد و از سوی دیگر منابع مالی دولتها برای سرمایه گذاری کفایت نخواهد کرد و تنها راه برای تأسیس کارخانه، جمع آوری نقدینگی از جامعه میباشد، این دیدگاه متداول روز دنیا در عرصه اقتصادی، تحریک حرص مادی و منفعت فردی در قالب پرداخت سود، تئوری پایهی جمعآوری سرمایه در بانکها عامل ایجاد نگاه منفعت محور توسعه غربی و مانعی بر سر راه گسترش فرهنگ ایثار و از خودگذشتگی به عنوان یکی از اهداف تربیت دینی در جامعه است.
«الگوی بهبود مستمر فضای حاکم بر نهادهای متکفل تربیت» برای گردش چرخ اقتصاد و همچنین جلوگیری از تضعیف روح ایثار و از خودگذشتگی و همچنین جلوگیری از تحریک حرص افراد جامعه به جای تجمیع سرمایه بر پایه منفعت طلبی در سود دهی بانکها، تئوری «تجمیع سرمایه حول محور وقف» برای راه اندازی بنگاههای وقف محور را طرح و تئوریزه مینماید، که به دلیل فقدن فرصت کافی برای تبیین تفصیلی این تئوری در مقالهای دیگر به آن خواهیم پرداخت.
------------------------------------------------------------
پینوشت:
1. عوامل درونی مؤثر بر خانواده عبارتند از؛ پدر، مادر، اقوام، فرزندان و ..
2. عوامل بیرونی مؤثر بر خانواده عبارتند از؛ نهادهای آموزشی، الگوی تولید، الگوی مصرف و روابط و ساختارهای سیاسی ...
3. اقتصاد وسیله است نه هدف در تحکیم بنیادهای اقتصادی ,اصل , رفع نیازهای انسان در جریان رشد و تکامل اوست نه همچون دیگر نظام های اقتصادی تمرکز و تکاثر ثروت و سودجویی , زیراکه در مکاتب مادی , اقتصاد خود هدف است و بدین جهت در مراحل رشد, اقتصاد عامل تخریب وفساد و تباهی می شود ولی در اسلام اقتصاد وسیله است و از وسیله انتظاری جز کارآئی بهتر در راه وصول به هدف نمی توان داشت .با این دیدگاه برنامه اقتصادی اسلامی فراهم کردن زمینه مناسب برای بروز خلاقیت های متفاوت انسانی است و بدین جهت تامین امکانات مساوی و متناسب و ایجاد کار برای همه افراد و رفع نیازهای ضروری جهت استمرار حرکت تکاملی او بر عهده حکومت اسلامی است. (پاراگراف دهم مقدمه قانون اساسی)
4. از آنجا که خانواده واحد بنیادی جامعه اسلامی است، همه قوانین و مقررات و برنامهریزیهای مربوط باید در جهت آسان کردن تشکیل خانواده، پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی باشد. اصل دهم قانون اساسی جمهوری اسلامی.
5. تشکلهای اقتصادی سراسری میتوانند درخواستهای خود را برای اصلاح قوانین، مقررات، بخشنامهها، دستورالعملها و رویههای اجرائی مخل کسب وکار، به همراه استدلال فنی و حقوقی مربوطه به دبیرخانه شورای گفتوگو ارسال و درخواست خود را پیگیری کنند. در صورت مخالفت شورای گفتوگو با درخواست ارسال شده، دبیرخانه شورا موظف است دلایل مخالفت با درخواست مربوطه را به طور کتبی به تشکل ذیربط اطلاع دهد. (ماده12 قوانین بهبود مستمر فضای حاکم بر کسب و کار) و همچنین شرح وظایف شورای گفتگو .